Ece Erdat Çekerek, M.Ed
Okuma Güçlüğü, Konuşma ve Dil Bozuklukları Uzmanı

Bebeğinizle ilk karşılaştığınız o muhteşem andan sonra “onu nasıl incitmeden, düşürmeden kucağımda tutarım, nasıl doyururum, nasıl giydirirsem üşütmem…” gibi bebeğinizle ilgili yaşamsal kaygılar dört bir yanınızı sarar. Bu ilk telaşı bir süre sonra atlatır, rahatlar ve bebeğinizle ilgilenmenin güzelliklerini keşfetmeye, onunla zaman geçirmekten keyif almaya başlarsınız.

Bu arada bebeğiniz de etrafındaki yeni yaşama adapte olmaya başlamıştır bile.

İlk bir yıl bebeğiniz başdöndürücü bir hızda bilişsel, fiziksel ve sosyal beceriler yönünden gelişim gösterme potansiyeline sahiptir. Onun bakımını yaparken, uyanık ve neşeli olduğu kısacık zamanları çok iyi değerlendirerek konuşma ve dil gelişimine paha biçilmez bir katkınız olmasını sağlayabilirsiniz. Aşağıda yaş dönemlerine uygun size yardımcı olabilecek bazı bilgiler bulacaksınız.

0 – 12 ay: Bebeğiniz onunla konuşmak için çok küçük görünebilir. Ancak ilk günden itibaren onunla konuşmanız çok önemlidir. Altını değiştirirken, beslerken, yıkarken, uyutmak için sallarken, kucağınıza aldığınızda, dizlerinizin üzerine veya yumuşak bir battaniyenin üzerine yatırdığınızda ona birşeyler anlatın: bu onunla ilgili duygularınız da olabilir, o gün neler yaptığınız veya o anda evdeki misafirlerinizin kim olduğu gibi… Ona sorular sorun, sanki cevap verecekmiş gibi bir an bekleyin, şarkılar söyleyin, kısacık masallar anlatın. Ezbere bilmiyorsanız bu dönemde uydurabilirsiniz. Onun için şu anda en önemli şey sizin sesinizi duymak ve sizinle göz kontağı kurmaktır. Tüm bunları yaparken gözlerinin içine bakmayı ve gülümsemeyi ihmal etmeyin!

İlk üç ay, bebeğinizle yenidoğanlara uygun oyunlar oynadınız ve karşılıklı birbirinizi keşfettiniz artık bebeğiniz babıldamaya başladı. Ona karşılık verin! Onun çıkardığı sesleri taklit edin. Sesini alçaltıp yükseltir, siz de yapın. Onunla değişik ses tonuyla konuşun, örneğin önce normal ses tonunuzla konuşun sonra fısıldayın…Bu, bebeğinizin ağlamak dışında farklı sesleri kullanarak sizinle iletişim kurmaya çalışmasını destekler. Onun çıkardığı sesleri hemen arkasından taklit etmek, ona söylediklerinin başkaları tarafından değer verildiğini hissettirir ve cesaret vererek dil gelişimini olumlu etkiler.

Değişik sesleri dikkatlice dinleyebilmesi için ortamlar yaratın. Rüzgar çanı, çıngırak, sesli dönence gibi malzemeleri dikkatini vererek tekrar tekrar dinleyebilmesi sesleri tanımasını, nerden geldiklerini anlamasını sağlayarak dil gelişimi için önemli bir temel kurar.

Bebeğiniz henüz çok iyi bir şekilde oturamıyor olabilir. Gene de onu kucağınıza oturtup, ona uygun bir kitabı onun da görebileceği şekilde tutup ona kitap okuyunuz. Araştırmalar göstermektedir ki, bu kadar erken okumaya başlamanız onun kelime dağarcığını çok büyük oranda artırmaktadır. Kitap okurken resimlerdeki nesneleri ona tek tek gösterin ve arada sırada ona örneğin köpeğin nerde olduğu sorun ve siz işaret edin. İlk altı ay, bebekler siz onlara karşılık verseniz de vermesinizde babıldar. Ancak eğer siz özel bir çaba gösterirseniz, çocuğunuz konuşmayı daha çabuk ve kolay öğrenecektir. İşte dikkat edebileceğiniz bazı önemli noktalar:

·  Herşeyin adını ona söyleyin, yaptığınız işleri anlatın. Ör: “Baaak, bardak. Su koyuyorum.” vOnunla her zaman konuştuğunuzdan daha yavaş, net ve basit konuşun.

·  Kurduğunuz cümlelerdeki bazı kelimeleri vurgulayın. Ör: “Hadi şimdi bezini değiştirelim. Baak, bez. Bu senin bezin.” “Hadi sana meyve suyu hazırlayalım. İşte bardak. Baardak. Ve meyve suyu. Meyve suyu.”

·  Ona birkaç şey söyledikten sonra biraz durun ve sonra yeni şeyler söylemeye devam edin. Böylece bebeğinize söylediklerinizi çözmesi için biraz zaman tanıyın.

·  Bebeğiniz “ba-ba-ba”, “de-de-de” demeye başladıysa önce bir süre onun söylediklerini tekrar edin. Daha sonra yeni hecelerle onu tanıştırın: “ga-ga-ga” gibi…

·  Sizin için ne kadar sıkıcı da olsa aynı şarkıyı, ninniyi tekrar tekrar söyleyin. Böylece bebeğiniz öğrenebilir.

·  Ondan emir cümleleri ile basit şeyler isteyin. Ör: “Dedeye el salla, öpücük gönder, anneye oyuncağı ver…” İsteklerinizi yapmadığında üzülmeyin siz onun yerine yapın. Zamanla öğrenecektir.

·  İçinde bulunduğu ay grubuna uygun zekasını geliştirecek oyunlar oynayın. Ör: Bir bardağı suyla doldurun ve bebeğiniz suyu döksün (sebep-sonuç ilişkisini öğrenir), cee-ee oynayın (nesne devamlılığını öğrenir).

·  İşitsel algısını geliştirin. Ör: Bir araba yanınızdan geçtiğinde, aa, araba mı geçti? Evet, bir araba geçti… ya da telefon çaldığında…

·  Kavramlarla tanıştırın. Onunla konuşurken “Oyuncak ayı yumuşak.”, “Çay sıcak”, “Uçak hızlı gider”, “Top masanın altında…”

1 – 2 yaş: Minik bebeğiniz şimdiye kadar çok şey başardı. İlk başlarda sizinle kurabildiği tek iletişim yolu ağlamaktı. Derken “a, e, o, u, i” gibi ilk seslerini çıkardı. Kızgınlığını, yorgunluğunu, mutluluğunu ifade etmeye başladı. Babıldadı, cıvıldadı. Artık ilk sözcüklerini söylemeye hazır. Ona yardım etmek için aşağıda belirtilen bazı önemli noktalara dikkat edebilirsiniz:

·  Ona yeri geldikçe evdeki her nesnenin adını söyleyin.

·  Onu dinleyin. Sesler çıkardığında “aa, öyle mi?” “Ne ilginç” diyerek karşılık verin.

·  Kavramları tanıtmaya devam edin. Bunu bir oyun haline getirin. Çocuğunuzu kucağınızda hoplatırken “yukarı”-“aşağı” diyebilirsiniz ya da bir kutunun içine legoları koyarken “içeri”, dışına çkartırken “dışarı”…

·  Sebep-sonuç ilişkilerini açıklayın. “Anne, kendisi için büyük diş fırçası kullanıyor, senin için küçük diş fırçası.” “Eğer kitabı yırtarsan okuyamayız”.

·  Renklerden bahsedin: “Aaa, bak bu top kırmızı, aynı senin eteğin gibi.”

·  Aynı şeyi değişik şekilde iki kere üst üste söyleyin: “Şimdi seninle teyzene gideceğiz. Attaya gidiyoruz.”

·  Bebeksi konuşmaktansa bir yetişkin gibi konuşun ama cümlelerinizi kısa ve basit tutun.

·  Zamirleri tanıştırmaya başlayın. Bu kitap annenin kitabı. Benim kitabım.”

·  Onun da konuşması için ortam yaratacak şekilde konuşun. Bunun için sorular sorun. “Pasta mı istersin, börek mi? Cevap vermesi ya da işaret etmesi için bekleyin.

·  Kelimeleri kullanması için onu teşvik edin ama ona baskı yapmayın. Aranızda şöyle bir diyalog geçebilir: Ne istiyorsun? Pasta mı börek mi? aaa, pasta istiyormuş benim kızım.

·  İsteklerinizi tek tek söyleyin. Oyuncaklarını toplayıp odana götür demek yerine önce oyuncaklarını topla deyin, bu bittikten sonra odana götür deyin.

·  Eğer bazı şeyleri yanlış söylerse onu düzletirken çok dikkatli olun. “Anne, bak çiçet”. “Evet çiçek” gibi.

·  Kitap okumaya devam edin. Okurken ona sorular sorun, yorumlar yapın.

·  Sayıları tanıştırmaya başlayın. “Al bakalım bir tane bisküvi”. “Aaa, kaç tane kuş var orda?”

·  Onu bol bol dışarı çıkarın. Değişik yerlere götürün. Değişik şeyler denemesine izin verin.

·  Fiziksel olarak aktif olmasını sağlayın.

·  Yaratıcı olabileceği oyuncaklar alın, bazen yalnız oynasın bazen birlikte oynayın.

·  Onunla evcilik oynayın.

·  Onunla birlikte oynarken karşılıklı diyalog halinde olmaya özen gösterin ve eğlenmeyi birlikte iyi vakit geçirmeyi unutmayın.

2 – 3 yaş: Artık çocuğunuz daha güçlü, dengeli. Her yönden gelişmeye devam ediyor. Bir kavanozu açabilecek kadar ince-motor becerileri gelişti, hayal gücü sınır tanımıyor. Hopluyor, zıplıyor. Bazen yaşıtlarının yanında kendi başına oynuyor bazen onlarla birlikte… Kelime dağarcığı çok gelişti. 2 yaş civarı çocuklar 200 kelimeden daha fazla kelime bilebilir. Artık kelimeleri tek tek söylemek yerine (2 yaşlarındayken) önce iki kelimeyi yanyana getirerek kısa cümleler kurmaya daha sonra da (3 yaşlarındayken) daha uzun cümleler kurmaya başlayacak. İşte bu yaş döneminde ona konuşma ve dil gelişiminde yardımcı olabilmek için onunla birlikte yapabileceğiniz bazı öneriler:

·  Karşılıklı oturup değişik kıyafetler giyerek bunlar hakkında konuşun: Oyuncak bir itafiyeci şapkası, kostüm gibi…

·  Aynı şekilde oyuncak müzik aletlerini ve evdeki tencere, tabak, kaşık gibi eşyalarla birlikte müzik yaparak bir yandan da sohbet edebilirsiniz.

·  Sizin kıyafetlerinizi giyerek o anne/baba, siz çocuk olabilirsiniz.

·  Ona okumaya devam edin. Dilbilgisi kurallarını sizden dinleyerek öğrenecek ve kelime dağarcığının gelişmesi konuşmaları anlamlı bağlamlar içinde duymasına bağlı.

·  Kelime dağarcığını artırmak sizin ve bakıcınızın çocuğunuzla ne kadar çok konuştuğuyla da ilgilidir. Onu televizyonun önüne oturtmak konuşmasını geliştirmez. İlk bebeklilk günlerinden itibaren bunun olmamasına özen gösterin.

·  Aile fotoğraflarını ona gösterip “amcan nerde?” gibi sorular sorarak bu resimlere bakmayı bir oyun haline getirebilir ve değişik konularda konuşma fırsatı yaratabilirsiniz.

·  Bahçeye çıkıp ya da bir piknik alanına gidip orada topladığınız taş, çiçek gibi nesneler hakkında konuşabilir albümler hazırlayabilirsiniz. Başka bir zamanda bir büyüteçle topladıklarınızı inceleyip konuşabilirsiniz.

·  İçinde değişik dokular bulunan bir kitap sayesinde, dokunarak yumuşaklık, sertlik gibi kavramlar hakkında konuşabilirsiniz.

·  Kukla tiyatrosu yapabilirsiniz. Özellikle duygularını ifade etmeyi öğrenmesine çok yardımcı oalcaktır. Ya da bir şeyi kibarca istemeyi örneğin “Bana bir bardak su verebilirmisiniz lütfen? ” gibi cümleleri öğretebilirsiniz.

·  Oyuncak telefonla konuşabilirsiniz. Hem sosyalleşir, hem konuşmayı başaltmayı bitirmeyi öğrenir.

·  Günlük yaşamın içindeki fırsatları değerlendirin. Ör: “arabanın anahtarlarına bulmana sevindim artık markete gidebiliriz” gibi.Çantanızın içindeki eşyaların ne işe yaradığını ona anlatabilirsiniz.

·  Oyun hamuruyla oynarken sohbet edebilirsiniz, sorular sorar, yorum yapar, renkler kavramlar hakkında konuşabilirsiniz. Evdeki eşyaları toplarken onu da işin içine katabilir bazı şeyleri birlikte kategorize edbilirsiniz, “ayakkabılar buraya, giysiler şu dolaba” gibi…ya da “bunlar kışlık bunlar yazlık” gibi…

·  Onun gözlerini bağlayın, değişik kokulu yiyecekleri sırayla bir tabakta ona koklatın ve tahmin etmesini isteyin. Tahmin etmeden önce özellikleri hakkında sorular sorun konuşun, bilgi vermesini sağlayın…

·  Dergilerden değişik resimler keserek bir deftere yapıştırın ya da onun yapıştırmasına izin verin, gerektiğinde yardım edin. Böylece beğendikleri, beğenmedikleri, tercih ettikleri, etmedikleri ve nedenleri hakkında onunla konuşabilirsiniz…

İlk üç yıl içinde bebeğinizin beyin gelişiminin % 90’ı tamamlanmış olacak ve bu ilk 3 yıl içinde tecrübe ettikleri onu diğer yaşlarına taşıyacak. Özellikle 0-3 yaş arasındaki konuşma ve dil gelişimi onu 3-6 yaş arası çok önemli olan sosyalleşme becerilerini kazanmasına, 6 yaştan sonra da akademik becerilerine, okuma – yazma – matematik öğrenmesine altyapı hazırlayacak. Onunla geçirdiğiniz her an çok değerli…